1 Een kantoor ontwerpen
Brouwer Eldijk Kan

Jan Brouwer	Job van Eldijk en Lenneke van Kan

INHOUD

1.1 Inleiding 397

1.2 Ontwerpproces 397

1.3 Terugblik 405

1.1 Inleiding

Dit is het verslag van een ontwerpproces van Jan Brouwer. Het verslag beschrijft het ontwerp voor het Hoogheemraadschap Rijnland in Leiden. Elke afbeelding geeft een belangrijke stap in het ontwerpproces weer.

Mijn ontwerpproces begint met het lezen van het programma van eisen. Ik maak alleen aantekeningen, geen schetsjes. Daarna volgt een bezoek aan de locatie van een halve dag. Vervolgens bepaal ik al heel snel de kleinste eenheid van het gebouw, in dit geval de maat van een kantooreenheid. Dit gebeurt schematisch zonder de context goed te kennen. Met deze kennis maak ik het eerste schetsje.

In dit geval was het programma eenvoudig. Er kwam duidelijk een driedeling in de organisatie van het Hoogheemraadschap naar voren: directie, afdelingen en service. Het ging om een kantoorruimte met plek voor 350 werknemers en verder andere functies, zoals een grote representatieve vergaderruimte, een archief met kaarten, een bedrijfsrestaurant, een klein laboratorium voor het restaureren van kaarten, een bibliotheek, een huisdrukkerij en een postkamer.

Belangrijke uitgangspunten bij dit ontwerp waren:

a. Ontwerp aan de locatie aanpassen.

b. Metafoor van toegangspoort naar Leiden. Het hoogheemraadschap is een belangrijk bestuurlijk instituut, dat een belangrijke plaats zou moeten krijgen. De kavel ligt op een markante plek aan een hoofdtoegangsweg naar leiden. Door deze locatie ontstond het idee van een poort.

c. Duurzaamheid vanuit materiaal en methode, kijkende naar andere energiestromen naast de gebruikelijke.

d. Een klimaatgevel

1.2 Ontwerpproces

Concept

Deze tekening laat het eerste idee zien dat ik had na het lezen van het programma van eisen. Het gebouw is opgedeeld in drieën: het bestuur aan de kant van de weg, kantoorvertrekken in het midden en service in het derde deel.

Allee

De stedenbouwkundige dienst wilde van de gekromde weg een rechte allee maken. Ik heb zelf een aanzet gegeven tot een ander stedenbouwkundig plan, waarin de bocht is behouden.

Bocht versus Allee

Deze afbeeldingen laten de autoweg naar het nieuwe gebouw vanaf twee kanten zien. Door de bocht ontstaat een zekere spanning.

Verlies van de bocht is naar mijn mening een verarming. Bovendien zou er door een rechte allee te maken, niet genoeg ruimte op de kavel overblijven voor het gebouw. (Er waren ook beperkingen voor de hoogte.)

Vorm

De vorm van het gebouw wordt gezocht met behulp van een analyse de stedenbouwkundige context. Ideeën die naar voren kwamen bij de analyse van de locatie is ten eerste dat het gebouw als poort naar Leiden gezien kan worden en ten tweede dat het gebouw de bocht in de weg zou moeten volgen.

Uitbreidingsoptie

Een van de eisen aan het gebouw was dat er nog uitbreiding mogelijk is. Door toepassen van een getrapte vorm kunnen er delen aan het gebouw toegevoegd worden zonder dat er een ingrijpende verandering zichtbaar is.

Draagconstructie

De richting en maat van de draagconstructie stonden al in een vroeg stadium vast. Als richting is gekozen oost-west parallel aan de weg en de maat volgde uit de maat van een ‘standaard’ kantoormodule.

Studie kantoorvleugels gedraaid, ronde vergaderzaal, centraal trappenhuis.

Studie idem maar trappenhuis en VV- zaal (Verenigde Vergadering, het “parlement” v. h. Hoogheemraadschap) verplaatst.

Studie naar kantoorvleugel zuid.

In elke studieschets bleken de looplijnen in het gebouw te lang te worden. Daarom was een conceptwijziging nodig; van de driedeling van het gebouw naar een tweedeling voor de kantoren. Dit zou ook goed passen bij de structuur van het instituut, omdat er twee grote afdelingen zijn: een financieel administratieve en een technische afdeling. Deze drie schetsen geven de studie weer naar de vorm van de twee delen van het gebouw en de plaatsing van deze delen ten opzichte van elkaar.

Testmaquette

De vormen van de twee delen werden getest met behulp van maquettes. Er werd uitgezocht op welke manier dit idee op de locatie geplaatst zou kunnen worden.

De tweedeling van de organisatie bleek niet overeen te komen met de wensen van de afdelingen, men wilde (kunnen) uitbreiden. Er bleken bruggen nodig te zijn tussen banaan en potlood.

Aanscherpen

Belangrijke zichtlijnen zijn aangescherpt. Het idee van poortfunctie werd verder uitgewerkt en de ligging in het water werd een belangrijk uitgangspunt.

Afkapping van de banaan

De vorm van de banaan en het potloodzijn toen nog verandert. Ik vond de poortfunctie heel belangrijk, dus daar ben ik niet meer vanafgeweken.

Oriëntatie banaan - potlood evenwijdig

Uiteindelijk heb ik gekozen voor een evenwijdige ligging van banaan en potlood.

Vastleggen modulemaat draagconstructie kantoor

De moduulmaat lag al vanaf het begin vast. De kamergrootte had ik vastgesteld op 1.80. De gevelverdeling zou dezelfde maat krijgen en de moduulmaat zou 7.20 worden.

Verbinding banaan-potlood

Dit zijn schetsen van verschillende oplossingen voor de verbinding tussen de banaan en het potlood, waarbij het idee van poortfunctie van leiden behouden is gebleven.

Ontwerp van de gevel

Het gevelontwerp is eigenlijk een aparte verhaallijn. Een belangrijk uitgangspunt was een optimalisatie van de hoeveelheid daglicht in de werkruimten. Daar komt het idee van een lichtraam en een kijkraam vandaan. Het lichtraam is een apart hoog raam dat zorgt voor extra licht diep in het kantoorvertrek. Dit vermindert het energiegebruik van kunstverlichting.

Gevelontwikkeling

Gebruik van reflecterende lamellen voor daglicht optimalisatie.

Detaillering van de klimatgevel

Inpassing

Stedenbouwkundige inpassing van het gebouw.

Plattegrond, definitief ontwerp

Saai

Dijkgraaf vond de gevel te saai. Met enige spijt voegde ik een klein, uitstekend doosje aan de gevel toegevoegd. In het gebruik is deze uitzondering verder genegeerd.

Eindresultaat: de oostgevel bij avond.

1.3 Terugblik

Verkrijgen van de opdracht

Het project was een Europese aanbesteding. Er hadden zich 30-35 architecten ingeschreven. Er werden hoge eisen gesteld. Tien architecten voldeden aan de eisen. Vijf daarvan werden uitgeloot en de andere vijf moesten op een A3 vel beschrijven hoe ze het wilden aanpakken en wat hun honorarium zou zijn. Ons A3 vel trok de behoefte aan een nieuw gebouw in twijfel, in plaats van een nieuw ontwerp te presenteren. Dat heeft de aandacht getrokken.

Bepalende constraint

Zeer bepalend was mijn eigen duurzaamheids doctrine, daarom was deze opdracht ook interessant.

Gouden moment

Nooit, ontwerpen is een eeuwige strijd. Er waren wel een aantal doorslaggevende ideeën zoals het versterken van de driedeling van de organisatie en het banaan- potlood- concept .

Dode sporen

Er waren vele dode sporen, op alle onderdelen, zoals met de gevels en de plek van de trappen. Het is belangrijk om het juiste spoor te vinden. Soms moet je een paar stappen terug doen om vooruit te komen.

Extra eisen aan het gebouw

Een extra eis kwam uit mezelf. Het was de keuze voor zoveel mogelijk prefabricatie, in verband met de duurzaamheid daarvan.

Hoe lang blijft er onbepaaldheid in het ontwerp

Al in het voorlopig ontwerp teken ik 1:5 principe details. Ik laat weinig onbepaald. Het te maken zijn speelt bij mij vanaf het begin.

Methodisch werken

Ik werk niet methodisch, helaas moet ik zeggen. Want er zijn wel degelijk positieve punten in Architectural Design Management.

Invloed budget

Het budget was bij dit project niet van heel grote invloed. Bij de aanbesteding bleek dat er een miljoen bezuinigd moest worden, toen is een aantal zaken zoals een pergola en luifels weggelaten en zijn eenvoudiger materiaaltypes gebruikt.

Ontmoeting met de uitvoering

De aannemer was niet gewend aan de ongebruikelijke technieken die wij voorstelden, zoals vlinderen van betonvloeren in plaats van een extra dekvloer, gebruik van granulaatbeton en isolatie met cellulose. Door onderzoeken en voorbeelden was hij te overtuigen.

Grote transformatie

Een grote transformatie in het ontwerpproces was het splitsen van de kantoren in twee vleugels. Hiervoor zijn stedenbouwkundige argumenten en argumenten als het feit dat er te lange looplijnen zouden ontstaan.