1 Een dorp ontwerpen
Heeling; Eldijk; Kan

Jan Heeling

Job van Eldijk en Lenneke van Kan

1.1 Inleiding 406

1.2 Ontwerpproces 406

1.3 Terugblik 413

1.1 Inleiding

Dit is een verslag van een ontwerpproces van Jan Heeling voor de uitbreiding van het Friese dorp Wolvega. Elke afbeelding geeft een stap in het ontwerpproces weer.

De eerste twee afbeeldingen zijn kaarten van het gebied. De derde tot en met de vijftiende tekening geven een verslag van een brainstromsessie van één dag weer met ongeveer vijf bureaumedewerkers. Ze zijn met vetkrijt gemaakt op groot formaat schetsrolpapier die aan de wand zijn gehangen. Ze werden steeds over elkaar heen gehangen over de kaarten van afbeelding 1 en 2. Elk deel van het gebied werd afzonderlijk bekeken en daarna werden de delen samengevoegd. Het geheel kon daarna bewerkt worden.

1.2 Ontwerpproces

Kaartanalyse

Ik ben begonnen met een kaartanalyse, en niet met een bezoek aan de locatie. Uit de kaart valt een schat aan informatie te halen.

Wolvega ligt op zandrug, grenst aan een treinlijn en aan een weg naar Leeuwarden. Het dorp is globaal in kwadranten in te delen. Een kwadrant bestond uit weiland wat nog bebouwd zou kunnen worden. Dit is het deel aan de andere kant van het spoor. Er waren 900 woningen gepland.

Bebouwd en onbebouwd

Studie van de bebouwingstypologieën. In zwart wit is aangegeven wat bebouwd en onbebouwd is. Het is op deze kaart te zien wat uit welke tijd komt.

Essentie

Verkenningschets van de randen en assen. In deze schets was het de bedoeling duidelijk te krijgen wat de essentie is van het gebied. Het binnengebied is leeg. Er is geen aanleiding vanuit het gebied met een bepaalde vorm te beginnen. Ik moet zelf ordeningsconcepten bedenken om vorm te geven aan het ontwerp. Ontwerpen bestaat altijd uit ordenen en vormgeven.

Oostgrens

Hier is de oostelijke grens getekend. Ik wilde dit niet als een gesloten rug van de wijk beschouwen, maar als een transparante laag, waar je doorheen kan, een ritme van open en gesloten.

Noordgrens

De noordelijke grens werd gevormd door een weg naar Leeuwarden. Hierin wilde ik een geleding aanbrengen met doorzichten door de bebouwing, gebruikmakend van aanleidingen in de bestaande situatie (boerderijen, e.d.). Ik vind het belangrijk dat je als je een wijk binnenkomt je de diepte ervan in kan schatten. Om een aansluiting te geven tussen weiland en het oude centrum wil ik de bebouwing steeds dichter maken in de buurt van het oude centrum. Het is eigenlijk een nieuwe entree voor Wolvega. Een tweede deel van de noordgrens werd gevormd door de spoorlijn. De geluidseisen zorgden ervoor dat een groot gebied vrij bleef, hier heb ik tennisvelden gelegd.

Zuidgrens

Aan de zuidgrens bevond zich een gebied met een fabriek. Verder is er vanaf deze kant de hoofdtoegang vanuit het dorp tot het gebied. Ik wilde dit laatste benadrukken met een poort en een laan die diep nieuwe wijk in reikt.

Binnengebied

De randen zijn nu bepaald. Dan is het binnengebied aan de beurt. Omdat er weinig aanleiding was voor vormen ben ik van buiten naar binnen gaan werken. Er is ruimte voor twee pleinen in het gebied, die structuur kunnen geven aan de verbindingen in het binnengebied. Tot nu toe zijn het allemaal bedenksels. Ik houd me niet bezig met politieke of maatschappelijke opvattingen in mijn ontwerp, mijn ontwerpen zijn niet ideologisch geladen.

Combineren

In deze tekening worden voor het eerst afzonderlijke ideeën aan elkaar geknoopt.

Gebogen vorm

In de middenruimte is hier met een gebogen vorm gewerkt.

Los zand

Deze tekening geeft een onderzoek weer naar de samenhang tussen de verschillende ontwerpideeën. De conclusie die we trokken was dat het los zand was. Er zat geen eenheid, geen overtuiging in. De compositie voelde gewoon niet goed en het moest dus opnieuw.

Uitwerking

De uitwerking van het slechte idee. In deze tekening is duidelijk de tweedeling in het gebied te zien.

Scheg

We probeerden verschillende dingen uit om het probleem van de hoekverdraaiing dat in het orthogonale stelsel van het gebied aanwezig is en wat voor gebrek aan samenhang zorgde, op te lossen. Een zoektocht naar formele samenhang. In deze tekening is een schegvorm gebruikt om het probleem van de hoekverdraaiing op te lossen. De compositie voelde nu goed, maar een driehoek in het centrum van het plan valt net ongelukkig.

Cirkel

De vertwijfeling sloeg toe. Een willekeurig getekende cirkel bleek uit eindelijk de oplossing. Dit is duidelijk een voorbeeld van een niet ideologisch gebonden concept, dat alleen vanwege formele aspecten gebruikt wordt. Er had net zo goed een andere vorm kunnen ontstaan.

Bek

Er is nu een soort bekvorm ontstaan die opengaat.

Uitwerking

De oplossing uitgewerkt.

In de maat

De volgende dag hebben we het idee "in de maat gezet”, onder andere naar aanleiding van de richtlijnen van de gemeente. Dit is de plattegrond.

Context

In de context. Van iedere ruimte hebben we de doorsnede onderzocht.

Plaquette

Een plaquette voor een indruk van de ruimtelijkheid; dit model hebben we ook gepresenteerd.

Maquette

Het eindresultaat.

Inpassing

Inpassing in de bestaande situatie, om te zien wat de werking ervan is.

1.3 Terugblik

Hoe kreeg u de opdracht

Mijn bureau partner, dhr. Oom, was adviseur van Wolvega.

Wat deed u als eerste

Ik ben begonnen met een analyse van de kaart. Ik heb bewust gekozen géén bezoek aan de locatie te brengen. Ik heb gemerkt dat anderen die dit wel doen en slechts 10% van het verzamelde materiaal gebruiken. Naast dat ik dit inefficiënt vind, geloof ik dat je bij zo'n eerste bezoek met toeristenogen kijkt en niet datgene ziet dat relevant is.

Wat was een bepalende constraint

Er waren weinig eisen; de locatie en het woningaantal van 900 was het enige. De rest moet je zelf vinden.

Was een eis die niet met het concept te maken had

Het concept was niet zo rigide dat iets nieuws dat we tegen kwamen een verstoring vormde.

Wat was een gouden moment

De vondst van de cirkel.

Wat was een dood spoor

De fase vóór de cirkel, toen er eenheid ontbrak in het plan.

Wat vormde een grote wending in het proces

De cirkel.

Welke rol speelde het budget

Een geringe rol. Aan de hand van huisregels hebben we een schatting gemaakt; deze had weinig effect op het ontwerp. In de tijd dat ik dit ontwerp maakte was de verhouding tussen de ontwerper en de opdrachtgever anders dan nu. Je werd vertrouwd.

Hoe lang bleef er onbepaaldheid in het ontwerp

Heel lang; dat ligt in de aard van het vak. In mijn ontwerpen reikt mijn bepaling tot erfscheidingen, rooilijnen, hartlijnen van infrastructuur en de verdere inrichting van het openbare ruimte. Het overige blijft open.

Werkt u methodisch

Ja.

Welke materialen gebruikt u tijdens het ontwerpen