1 Commentaar vlinderwaarnemingen in Zoetermeer 2002

Peter van Wely, Prof.dr.ir. Taeke. M. Jong 2002-09-21

De Gemeente Zoetermeer heeft zijn bewoners in 2002 opgeroepen vlinders waar te nemen.[a] Tilly Kester heeft deze pubiekswaarnemingen geregistreerd, Taeke de Jong heeft ze opgeschoond en in grafiek gebracht. De opschoning betrof het weglaten van 2571 waarnemingen waarbij de vlindersoort of de preciese datum ontbrak zoals:

knaloranje vlinder	1	13 maart 2002	Pitrusvaart 29	Seghwaert
zwartsprietdikkopje	1000	9 t/m 19 aug	Buytenpark	recreatiegebieden

Veel van deze waarnemingen kunnen alsnog thuisgebracht worden in de grafieken met geaccepteerde waarnemingen. Op de overige 4091 geaccepteerde waarnemingen is verder geen selectie toegepast, de twijfels zijn in een Excellijst per waarneming toegevoegd en in onderstaand commentaar meer globaal per soort in alfabetische volgorde weergegeven. Wel zijn vlinders die als ‘blauwtje’ zijn opgegeven als boomblauwtje geïnterpreteerd. De meeste zijn namelijk in de tuin gevonden en uit hun afzonderlijke grafiek bleek dat hun vliegpatroon met het gebruikelijke vliegpatroon van het boomblauwtje overeenstemt. Om soortgelijke redenen zijn de volgende aanduidingen tot de officiële naam herleid en bij die categorie opgeteld:

Aanduiding	Interpretatie

blauwtje	boomblauwtje
dikkopje	zwartsprietdikkopje
geaderd witje	klein geaderd witje
vos	kleine vos
vuurvlinder	kleine vuurvlinder
zandoogje	bruin zandoogje

Er zijn ongetwijfeld vlinders verwisseld, vooral bij de witjes. Deze zijn dan ook naast elkaar apart (opgegeven als groot koolwitje, klein koolwitje, klein geaderd witje) als twee keer volgens de opgegeven verzamelcategorie (koolwitje, witje) gezamenlijk in beeld gebracht. In de gezamenlijke grafieken lopen de eigen vliegtijden dan dooréén in een minder duidelijk patroon.

Bovendien is bij beginnende waarnemers het gevaar van dubbeltelling groot. Hetzelfde exemplaar kan meer keren geteld worden zodat te grote aantallen worden gerapporteerd.

Het commentaar luidt alleen ‘dubieus’ als de gegevens zonder twijfel onverenigbaar zijn met tientalen jaren systematisch waarnemen in Zoetermeer (zie 1.3 Bont zandoogje 1.13, Hooibeestje en 1.26 St jansvlinder). Omgekeerd konden onwaarschijnijke waarnemingen bevestigd worden (zie 1.2 Atalanta).

Ter vergelijking zijn de 4088 vlinderwaarnemingen die dit jaar door Van Wely zijn genoteerd toegevoegd. Daarin zijn incidentele waarnemingen bij somber weer weggelaten.

In de grafieken zijn het aantal (vertikaal) tegen de datum (horizontaal) uitgezet.

1.1 Argusvlinder


eerste	2	12-mei	Meerpolderdijk thv Hoekerkade	De Leyens
meeste	13	15-aug	Buytenpark	recreatiegebieden
laatste	1	3-sep	Buytenpark	recreatiegebieden
van	130	waarnemingen

De waarneming op 9 juli is onwaarschijnlijk omdat de tweede generatie pas eind juli begint te vliegen. Bij de argusvlinder is het gat tussen de generaties altijd opvallend.

300 waarnemingen van de argusvlinder door Van Wely (2002)

Van Wely nam in augustus van dit jaar beduidend meer argusvlinders waar dan het publiek.

1.2 Atalanta


eerste	1	17-apr		v Leeuwenhoeklaan	Driemanspolder
meeste	150	13-sep	klimop	Violiervaart	Seghwaert
laatste	26	15-sep	klimop	Violiervaart	Seghwaert
van	401	waarnemingen

De piek van 150 (vijfmaal de hoogte van de grafiek) op 13 september is aannemelijk omdat de dag tevoren een opvallende trek is waargenomen (Wely).

400 waarnemingen van de atalanta door Van Wely (2002)

1.3 Bont zandoogje


eerste	1	22-jun	Balijbos rand	recreatiegebieden
laatste	1	15-aug	Buytenpark	recreatiegebieden
van	7	waarnemingen

Aan deze waarnemingen bestaat grote twijfel, omdat naast de eerste en de laatste veel waarnemingen uit tuinen komen. De enige vliegplaats was in 2001 het Prielengebied. In 2002 waren daar geen waarnemingen meer ondanks hevig zoeken (Wely, Vos).

1 waarneming van het bont zandoogje door Van Wely (2002)

1.4 Bonte bessenvlinder


eerste	1	15-jun	hortensia	Beatrixstraat 18 tuin	Dorp
laatste	1	3-jul	hortensia	Beatrixstraat 18 tuin	Dorp
van	3	waarnemingen

De bonte bessenvlinder is een dag-actieve nachtvlinder.

1.5 Boomblauwtje


eerste	2	4-apr		Station Leidsewallen	Seghwaert
meeste	10	18-jul	roos	Stekelbaarsloot omgeving	Seghwaert
laatste	1	9-sep		Fivelingo 70 tuin	Meerzicht
van	214	waarnemingen

De hogere aantallen waarnemingen zijn dubieus. Dit is waarschijnlijk een voorbeeld van dubbelteling: hetzelfde exemplaar meer keren geteld.

64 waarnemingen van het boomblauwtje door Van Wely (2002)

1.6 Bruin blauwtje


eerste	1	9-jun	distel	Buytenpark	recreatiegebieden
meeste	8	23-aug	jacobskruiskruid	Buytenpark	recreatiegebieden
laatste	1	4-sep		Buytenpark	recreatiegebieden
van	26	waarnemingen

De eerste generatie is meestal veel zwakker dan de tweede generatie. Dit bijkt goed uit de grafiek.

50 waarnemingen van het bruin blauwtje door Van Wely (2002)

1.7 Bruin zandoogje


eerste	1	18-jun		Albast 41	Rokkeveen
meeste	10	24-jun		Westerpark	recreatiegebieden
laatste	1	3-sep	klaver	Buytenpark	recreatiegebieden
van	84	waarnemingen

De hoogste aantallen vallen geheel volgens verwachting eind juni – half juli.

653 waarnemingen van het bruin zandoogje door Van Wely (2002)

1.8 Citroenvlinder


eerste	1	8-mrt		Londenstraat	Centrum
meeste	8	15-jul		Stekelbaarsloot omgeving	Seghwaert
laatste	1	1-sep	vlinderstruik	Vissendreef	Seghwaert
van	165	waarnemingen

De dooropende grafiek is te verklaren doordat een enkel oud exemplaar nog lang blijft doorvliegen, terwijl de eerste exemplaren van de nieuwe generatie al in juli beginnen te vliegen.

156 waarnemingen van de citroenvlinder door Van Wely (2002)

1.9 Dagpauwoog


eerste	1	11-apr		Westerpark Bisschopsberg	Meerzicht
meeste	11	11-aug	vlinderstruik	Edisonstraat tuincomplex Seghwaert	industrieterrein
laatste	1	23-aug		Vegelinsbos 32 tuin	Meerzicht
van	146	waarnemingen

De generaties zijn duidelijk gescheiden. Hier is bovendien te zien dat de soort vroeg in diapause gaat.

84 waarnemingen van de dagpauwoog door Van Wely (2002)

1.10 Distelvlinder


eerste	1	30-mei	akelei	Irenelaan 10 achtertuin	Dorp
meeste	10	19-jun		Benthuizerplas oevers	Noordhove
	10	15-aug	distel	Buytenpark	recreatiegebieden
laatste	3	29-aug	Verbena bonariensis	tuin Ibsenzijde 17	De Leyens
van	157	waarnemingen

De eerste piek in half juni is afkomstig van migranten. De piek van de eerste generatie valt in half augustus.

213 waarnemingen van de distelvlinder door Van Wely (2002)

1.11 Gehakkelde aurelia


eerste	1	10-apr		Edisonstraat tuincomplex Seghwaert	Industriegebied
meeste	12	1-sep	sedum	Stekelbaarssloot 35 tuin	Seghwaert
laatste	3	15-sep	klimop	Violiervaart	Seghwaert
van	43	waarnemingen

De tweede generatie vliegt vanaf eind augustus.

112 waarnemingen van de gehakkelde aurelia door Van Wely (2002)

1.12 Groot koolwitje


eerste	1	2-apr	hyacint	Hoekerkade 47 tuin	De Leyens
meeste	13	11 juli	Distel, brandnetel	Buytenpark	recreatiegebieden
	30	26-aug		Buytenpark	recreatiegebieden
laatste	1	4-sep		v. Nispenpad	Palenstein
van	265	waarnemingen

Op 11 juli is een eerste piek waargenomen. Dat is oveenkomstig de verwachting. De latere pieken zijn dubieus. Van Wely zag op 26 augustus in het Buytenpark hooguit een enkel exemplaar.

197 waarnemingen van het groot koolwitje door Van Wely (2002)

1.13 Hooibeestje


eerste	1	7-jun		Vogeldreef 46 tuin	Seghwaert
meeste	6	9-jul	gras	Buytenpark	recreatiegebieden
laatste	1	26-aug	gras	Buytenpark	recreatiegebieden
van	45	waarnemingen

Alle waarnemingen zijn onwaarschijnlijk. Het hooibeestje is in Zoetermeer vrijwel uitgestorven.

1 waarneming van het hooibeestje door Van Wely (2002)

1.14 Icarusblauwtje


eerste	1	2-jun	gras	Buytenpark	recreatiegebieden
meeste	14	7-aug	distel, gras, klaver	Buytenpark	recreatiegebieden
laatste	1	4-sep	jacobskruiskruid	Buytenpark	recreatiegebieden
van	211	waarnemingen

Hier is de eerste generatie in juni en de tweede rond augustus duidelijk te herkennen. De waarnemingen in half juni en in tuinen zijn echter dubieus. Zij hebben mogelijk betrekking op het boomblauwtje.

183 waarnemingen van het icarusblauwtje door Van Wely (2002)

1.15 Klein geaderd witje


eerste	1	4-apr		Zegwaartseweg	Seghwaert
meeste	4	23-apr		Buytenpark	recreatiegebieden
laatste	1	4-sep	brandnetel	Buytenpark	recreatiegebieden
van	44	waarnemingen

Deze waarnemingen vallen binnen de verwachting. Deze grafiek geeft echter duidelijk aan dat het om incidentele waarnemingen gaat. Meer systematische waarnemingen geven een meer continu verloop.

418 waarnemingen van het klein geaderd witje door Van Wely (2002)

1.16 Klein koolwitje


eerste	1	2-apr	Violiervaart	Seghwaert
	40	23-aug	Buytenpark	recreatiegebieden
meeste	40	26-aug	Buytenpark	recreatiegebieden
laatste	1	9-sep	Fivelingo 70 tuin	Meerzicht
van	354	waarnemingen

De eerste en tweede generaties zijn vaak zwak. De derde generatie is vaak talrijk met een piek vanaf half augustus. Deze grafiek is dus volgens verwachting.

323 waarnemingen van het kein koolwitje door Van Wely (2002)

1.17 Kleine parelmoervlinder


waarnemingen	1	4-jun	violen	Bananengaarde 37 tuin	Seghwaert

De kleine parelmoervlinder is een zeldzame migrant in Zoetermeer.

2 waarnemingen van de kleine parelmoervlinder door Van Wely (2002)

1.18 Kleine vos


eerste	1	16-feb		Turfberg 24 tuin	Meerzicht
	10	9-jul	distel	Buytenpark	recreatiegebieden
meeste	10	17-aug	vlinderstruik	Edisonstraat tuincomplex Seghwaert	industrieterrein
laatste	3	15-sep	klimop	Violiervaart	Seghwaert
van	381	waarnemingen

Uit deze grafiek blijkt dat ook de eerste generatie veel vloog. Dat is opvallend.

769 waarnemingen van de kleine vos door Van Wely (2002)

1.19 Kleine vuurvlinder


eerste	1	20-jun	muurleeuwenbek	Westerpark Natuurtuin	recreatiegebieden
meeste	8	28-aug	jacobskruiskruid	Buytenpark	recreatiegebieden
laatste	4	4-sep	jacobskruiskruid	Buytenpark	recreatiegebieden
van	43	waarnemingen

Deze soort piekt vaak eind augustus – begin september. Daardoor wordt deze soort altijd de dupe van het maaien. Het maaibeheer om soorten als icarusbauwtje, bruin blauwtje, zwartsprietdikkopje en de argusvlinder te sparen, is gericht op de eerste keer maaien in de derde week van juni en de tweede keer maaien eind augustus – begin september.

18 waarnemingen van kleine vuurvlinder door Van Wely (2002)

1.20 Koolwitje



groot koolwitje			klein koolwitje			klein geaderd witje
eerste	2	8-apr			fietspad richting Den Haag (voorbij Mandelabrug		Meerzicht
meeste	10	28-jul		lavendel	Elia Kazanstrook 4 in de tuin		de Leyens
	10	1-sep		lavendel, phlox	Gaudilijn 1 tuin		Noordhove
	10	5-sep		skimmia, lavendel	Gaudilijn 1 tuin		Noordhove
laatste	7	12-sep		skimmia,lavendel,phlox	Gaudilijn 1 tuin		Noordhove
van	256	waarnemingen

Wat de waarnemers als koolwitje hebben opgegeven is een verzameling van 2, mogelijk 3 soorten witjes.

1.21 Landkaartje


eerste	1	13-apr		Edelsteenlaan	Rokkeveen
meeste	4	31-jul	koninginnekruid	Noord-Aa Prielenbos	recreatiegebieden
laatste	1	29-aug	sedum	Stekelbaarssloot 35 tuin	Seghwaert
van	43	waarnemingen

68 waarnemingen van het landkaartje door Van Wely (2002)

1.22 Lindepijstaart


waarnemingen	2	6-jun		Schansbos schuurmuur	Meerzicht

1.23 Muntvlinder


eerste	1	30-mei	conifeer	Niemeyerruimte 38 tuin	Noordhove
laatste	4	1-jun	munt	Niemeyerruimte 38 tuin	Noordhove
van	5	waarnemingen

1.24 Oranje luzernevlinder


eerste	1	8-aug	Buytenpark	recreatiegebieden
laatste	1	8-aug	Buytenpark	recreatiegebieden
van	2	waarnemingen

6 waarnemingen van de oranje luzernevlinder door Van Wely (2002)

1.25 St jacobsvlinder


eerste	1	23-mei	gras	Buytenpark	recreatiegebieden
laatste	1	9-jun	gras	Buytenpark	recreatiegebieden
van	8	waarnemingen

1.26 St jansvlinder


eerste	1	20-mei	Buytenpark	De Leyens
laatste	1	28-mei	Westerpark bij natuurtuin	recreatiegebieden
van	2	waarnemingen

De st jansvlinder vliegt niet in de aangegeven tijd. Het betreft hier vrijwel zeker de st jacobsvlinder.

1.27 Witje



groot koolwitje			klein koolwitje			klein geaderd witje
eerste	1	23-mrt			Edisonstraat tuincomplex Seghwaert		Industrieterrein
meeste	103	15-jul		akkerkool	Seghwaartse Hout, akkers		Seghwaert
	41	28-jul			Noord Aa gebied		recreatiegebieden
laatste	3	12-sep			Ibsenzijde 17 tuin		De Leyens
van	833	waarnemingen

Onder deze categorie zijn 3 soorten tegelijk waargenomen. De akkerkool bestaat wel, maar dat is een composiet. Is hier niet herik bedoeld? De piek van 103 exemplaren valt samen met de piek van het groot koolwitje (zie blz. 5); dat is in ieder geval het meest talrijke witje.

1.28 Zwartsprietdikkopje


eerste	1	2-jul	Hamletschouw	De Leyens
meeste	100	5-aug	Buytenpark	recreatiegebieden
laatste	30	26-aug	Buytenpark	recreatiegebieden
van	199	waarnemingen

In deze grafiek zijn vliegtijd en piek volgens verwachting.

70 waarnemingen van het zwartsprietdikkopje door Van Wely (2002)